प्रस्तावना:
“हिंदू पंचांगातील प्रत्येक दिवसाचं आपलं एक वेगळं महत्त्व आहे. त्यातही गणरायाच्या उपासनेसाठी खास मानला जाणारा दिवस म्हणजे संकष्ट चतुर्थी. आणि जेव्हा ही चतुर्थी मंगळवारी येते, तेव्हा तिचं महत्त्व कितीतरी पटींनी वाढतं. हाच दिवस आंगारक संकष्ट चतुर्थी म्हणून ओळखला जातो.”
 |
| गणेशमूर्ती |
📖 आंगारक संकष्ट चतुर्थीची गोष्ट
मुद्गल पुराण आणि गणेश पुराणात असं लिहिलंय की भारद्वाज ऋषींचा पोरगा अंगारक भारी भक्त होता. त्यानं वर्षानुवर्षं कठोर तप केलं. शेवटी गणपती बाप्पा खुश झाले.
गणपती म्हणाले -
"अंगारका, तुझं नाव लोकं कायम लक्षात ठेवतील. या दिवशी जे व्रत करतील, त्यांची सगळी संकटं नाहीशी होतील."
तो दिवस होता चतुर्थीचा. तेव्हापासून या चतुर्थीला अंगारकी चतुर्थी म्हणायला लागले.
लोक म्हणतात, आकाशात दिसणारा मंगळ ग्रह म्हणजे हाच अंगारक.
पुढं अंगारकानं एक सुंदर गणपतीचं मंदिर बांधलं आणि मूर्ती बसवली. त्या मूर्तीला नाव पडलं - मंगलमूर्ती.
आजही या दिवशी व्रत-पूजा केली, तर संकट नायसं होतं आणि आयुष्यात सगळं मंगलमंगल होतं, असा भक्तांचा ठाम विश्वास आहे
आंगारक म्हणजे काय?
- आंगारक हा शब्द मंगळ ग्रहासाठी वापरला जातो.
- मंगळाचा रंग लालसर असल्याने त्याला आंगारक (आंगार = निखारा) म्हणतात.
- ज्यावेळी संकष्ट चतुर्थी मंगळवारी येते, त्या दिवशीचा देव गणपतीसोबत मंगळालाही विशेष पूजलं जातं.
- मंगळ ग्रहाला शक्ती, पराक्रम, आरोग्य आणि संकटांवर मात करण्याचं प्रतीक मानतात.
 |
| मंगळ ग्रहाचा खरा फोटो |
संकष्ट म्हणजे काय?
- संकष्ट म्हणजे संकट, अडचण किंवा दुःख.
- या दिवशी गणपतीची पूजा केल्यास जीवनातील सर्व संकटं दूर होतात, अशी श्रद्धा आहे.
- त्यामुळे या दिवशी व्रत केल्याने मानसिक, आर्थिक आणि शारीरिक अडचणी कमी होतात.
 |
| चांदण्यांनी सजलेली रात्र |
चतुर्थी म्हणजे काय?
- चतुर्थी हा चंद्रमासातील चौथा दिवस.
- गणपतीचा आवडता दिवस म्हणून चतुर्थी हा दिवस विशेष मानला जाते.
- महिन्यात दोन चतुर्थी येतात
 |
| मातीतला गणपती – पारंपरिक मूर्ती |
·
कृष्णपक्ष संकष्ट चतुर्थी पौराणिक कथा आणि महत्त्व
·
हे वार महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील चतुर्थीच्या दिवशी येणारे पवित्र व्रत, भगवान गणेशाच्या उपासनेला समर्पित आहे. याच दिवशी भक्तांमध्ये अशा श्रद्धा असतात की व्रत केल्यानं विघ्न दूर होतात, मनोकामना पूर्ण होतात आणि अखंड पुण्य प्राप्त होते.
·
प्रत्येक महिन्यात गणेशजींच्या विविध रूपांची पूजा केली जाते. उदाहरणार्थ, आषाढ महिन्यातील कृष्णपक्ष चतुर्थीला कृष्णपिंगला' रूपात गणपतीची उपासना केली जाते, ज्याने जीवनातील समस्यांचा नाश होतो, समृद्धी लाभते, आणि इंद्रियशुद्धी होते.
·
या व्रतातील कहाणींपैकी एक महत्त्वाची कथा आहे: राजा महीजित हा निःसंतान रहा. महर्षी लोमाशांनी त्याला सांगितले की आषाढ काळात कृष्णपिंगला गणपतीची भक्तीनं उपासना आणि ब्राह्मणांना दान केल्यास संतान प्राप्ती होईल. राजा महीजिताने व्रत पाळून भक्ती केली, आणि त्याचं वरदान म्हणून त्याला पुत्र प्राप्त झाला. यावरून या दिवसाच्या व्रतीला विशेष धार्मिक महत्त्व प्राप्त झालं.
 |
| देवळासमोर प्रार्थना |
· "हिंदू पंचांगानुसार कृष्णपक्षातील प्रत्येक महिन्याची चतुर्थी म्हणजे संकष्ट चतुर्थी विघ्नहर्ता गणेशाची आराधना करायला आणि जीवनातील अडथळे दूर करायला एक वरदायी अवसर. विशेषतः आषाढातील कृष्णपिंगला संकष्ट चतुर्थीला, ज्यांना संतान प्राप्तीची इच्छा असेल, त्यांनी भक्तीपूर्वक व्रत ठेवले तर राजा महीजिताप्रमाणे त्यांचं आयुष्यही क्रमप्राप्त होवो, अशी परंपरा आहे."
गणेशपुराणाच्या उपासना खंडाच्या 60व्या अध्यायात अंगारक संकष्ट चतुर्थीची कथा विस्ताराने सांगितली आहे
पृथ्वीदुर्गेने महर्षि भरद्वाजांच्या जपापुष्प तुल्य अरुण पुत्राचे पालन केले. थोड्याच वर्षांत तो महर्षिच्याजवळ आला, तिथे त्याने वेद-शास्त्रांची शिकवण घेतली आणि गणपती मंत्राचे संपूर्ण उपदेश प्राप्त केले
मग तो पुण्यस्नान केलेल्या गंगेच्या तटावर गेला आणि एक सहस्र वर्षे शुद्ध भक्तीने, उपाशी राहून गणेशजींचा मंत्र जपत राहिला
मग माघ कृष्ण चतुर्थीला चंद्रप्रकाशात श्री गणेश आष्टभुज रुपात प्रकट झाले. तपस्वीने त्यांचे स्तवन केले आणि गणेशजींनी त्या प्रसन्नतेनं अनेक वरदान दिले त्याला "मंगल" नावाने प्रसिद्ध व्हावे, त्याच्या नावावरून ही चतुर्थी 'अंगारक चतुर्थी' म्हणून ओळखली जावी असे वर दिले
 |
| योगीची साधना |
 |
| प्राचीन गणेशमूर्ती |
ही परंपरा कधीपासून सुरू आहे?
- संकष्ट चतुर्थीचा उल्लेख प्राचीन गणेशपुराण, स्कंदपुराणात आहे.
- हजारो वर्षांपासून गणेशभक्त ही चतुर्थी व्रताच्या स्वरूपात साजरी करत आहेत.
- पूर्वी राजघराणी आणि योद्धेही युद्धापूर्वी या दिवशी गणपतीची पूजा करून मंगळ ग्रहाची कृपा मागत.
का साजरी करतात?
- गणपती विघ्नहर्ता असल्यामुळे संकटं दूर करण्यासाठी ही पूजा केली जाते.
- मंगळवाराच्या दिवशी मंगळ ग्रहाची विशेष कृपा मिळते.
- या दिवशी व्रत केल्यास दीर्घायुष्य, आरोग्य आणि सुख-समृद्धी मिळते.
कोण साजरी करतात?
- महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा या राज्यांत ही परंपरा जास्त प्रचलित आहे.
- महाराष्ट्रात विशेषतः कोकण, विदर्भ, मराठवाडा भागात गणेशभक्त मोठ्या श्रद्धेने उपवास पाळतात.
- विवाहित स्त्रिया, गृहस्थ, आणि व्यापारी वर्ग या दिवशी गणपतीची पूजा करतात.
याची कथा (पौराणिक संदर्भ):
एकदा चंद्रदेवाने गणपतीची हसत-हसत टवाळी केली. त्यामुळे गणपती रागावून म्हणाले की, “जो कोणी भाद्रपद शुक्ल चतुर्थीला चंद्र पाहील त्याच्यावर खोटा आरोप होईल.” हे संकट टाळण्यासाठी देवांनी सांगितलं की संकष्ट चतुर्थीला उपवास करून चंद्रदर्शनासह गणपतीचं पूजन करावं, त्यामुळे सर्व संकटं नाहीशी होतील.
आंगारक ऋषींनी मंगळवारी संकष्ट चतुर्थी व्रत केलं आणि त्यांना गणपतीने सर्व संकटांतून मुक्त केलं, त्यामुळे या दिवसाला “आंगारक संकष्ट चतुर्थी” म्हणतात.
१२ ऑगस्टलाच का?
- २०२५ मध्ये संकष्ट चतुर्थीचा दिवस मंगळवारी येत असल्याने ती आंगारक संकष्ट चतुर्थी ठरते.
- चंद्रदर्शनाची वेळ आणि पूजा मुहूर्त या दिवशीच सर्वाधिक शुभ आहे.
१२ ऑगस्टलाच का?
पूजाविधी:
- सकाळी स्नान करून गणपतीची स्थापना करणे
- दुर्वा, फुले, मोदक अर्पण करणे
- दिवसभर उपवास (फळाहार)
- रात्री चंद्रदर्शनानंतर पूजा समाप्त करणे
फायदे / उपयोजन:
- संकटांवर मात
- मंगळदोष शांती
- आरोग्य सुधारणा
- मानसिक समाधान व सकारात्मकता
आंगारक संकष्ट चतुर्थी - मंगलाच्या
साक्षीने संकटांवर मात
गावाकडचं रूप (पूर्वीचं)
पूर्वी गावात आंगारक संकष्ट चतुर्थी म्हणजे मोठाच उत्सव असायचा.
- अंगणात ओल्या मातीने रांगोळी काढायची.
- घरातील मोठ्या बायकांनी लवकर आंघोळ करून दुर्वा आणायच्या.
- शेतातून ताज्या फुलांचा हार घालून गणपती बसवायचा.
- दिवसभर शेतकाम बाजूला ठेवून गावातल्या मंडपात सामूहिक गणपती पूजन व्हायचं.
- रात्री चंद्र उगवेपर्यंत गावकरी भजन, कीर्तन, आणि पौराणिक कथा ऐकायचे.
 |
| स्त्रियांची आरती आणि भक्ती |
आजचं रूप (आता)
आजकाल शहरात व गावातही थोडा बदल दिसतो.
- लोक घरीच पूजा करतात, पण मोबाईलवर मुहूर्त
पाहून.
- मोदक तयार असतात – कधी आईने तर कधी दुकानातून आणलेले.
- सामूहिक कार्यक्रम कमी झालेत, पण सोशल मीडियावर “आंगारक संकष्ट चतुर्थी शुभेच्छा”चे मेसेज जास्त होतात.
- तरीही श्रद्धा तशीच आहे, फक्त पद्धतीत बदल झालाय.
छोटी कविता
मंगलवारी आली चतुर्थी खास,
गणरायाच्या पूजेसाठी प्रत्येकाची आस.
दुर्वा, फुले, मोदक अर्पण करुनी,
विघ्न हरून सुख येवो घरीघरी आणी.
भजनाची दोन ओळी:
गणपती बाप्पा मोरया, संकष्ट हरोनिया
मंगलाची कृपा लाभे, सुख शांती घरोघरीया
🪔 अंगारकी चतुर्थी – कविता
गावभर वाजती ताशा-नगारे,
गणपती बाप्पा मोरया रे मोरया!
दुर्वा-मोदक घेऊन हातात,
अंगारकीच्या व्रती सारे जोडले माथा.
मंगळा भेटली बाप्पाची कृपा,
संकट सारे हटलं क्षणात.
मंगलमूर्तीच्या चरणी वंदना,
जीवन होई मंगल त्या क्षणात.
🌙 शेवटी
अहो, ही संकष्टी चतुर्थी म्हणजे फक्त उपासपोटी पोटं ठेवायचा दिवस नाही राव…
हा दिवस म्हणजे आपल्याला बाप्पाचं आशीर्वादाचं कवच पांघरायचा दिवस.
दिवसभरची भूक, तहान, कष्ट सगळं विसरून चंद्राला अर्घ्य देतानाचं ते भावूक क्षण…
जणू आपल्या मनातल्या सगळ्या चिंता बाप्पाच्या पायाशी ओततो आपण.
आणि मग फक्त एकच हाक कानात घुमत राहते
🌙 शेवटी
संकष्टी चतुर्थी हा फक्त उपवासाचा दिवस नाही, तर श्रद्धा, संयम आणि भक्तीचं प्रतीक आहे.
या दिवशी बाप्पाला केलेली प्रार्थना संकटं दूर करून आयुष्यात सुख, शांती आणि समाधान आणते, अशी आपली परंपरा सांगते.
चंद्राला अर्घ्य देतानाचा तो क्षण - जणू सर्व चिंता विरघळून जातात, आणि मनात फक्त एकच भावना उरते -
"गणपती बाप्पा मोरया, संकट हरवा मोरया!" 🙏
"आंगारक संकष्ट चतुर्थी ही केवळ उपवासाची परंपरा नाही, तर श्रद्धा, संयम आणि भक्तीचा महापर्व आहे. आजच्या या पवित्र दिवशी आपण गणरायाच्या चरणी विघ्नांचा नाश, सुख-समृद्धीचा वर्षाव आणि आयुष्यातील मंगलमयतेची प्रार्थना करूया. गणपती बाप्पा मोरया!"
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
🌿 “आपले विचार आमच्यासाठी खूप महत्त्वाचे आहेत 🙏 या लेखातलं काय तुम्हाला आवडलं, कोणता अनुभव आठवला किंवा काही वेगळं मत असेल तर ते नक्की comments मध्ये शेअर करा. तुमची प्रतिक्रिया पुढच्या लेखासाठी प्रेरणा ठरेल ✨”