📖 पुराणात उल्लेख:

कालिया नाग व श्रीकृष्ण:

लहान वयात श्रीकृष्णाने यमुनेत राहणाऱ्या कालिया नागाचे दुष्टत्व संपवले. ही कथा नागपंचमीशी जोडली जाते. ती अशी कालिया नागाचा पराभव करून यमूना नदीच्या पात्रातून भगवा श्रीकृष्ण सुरक्षित वर आले तो दिवस श्रावण शुद्ध पंचमीचा होता. त्यामुळे त्या दिवसापासून नागपूजा प्रचारात आली असे मानले जाते.

दर बारा वर्षांनी नागपंचमीच्या दिवशी देशभरातील नाथ संप्रदायाचे लोक गंगा-गौतमी (अहिल्या-गौतमी) संगमावर स्नान करतात.

पौराणिक कथा

महाभारतातील एक प्रसिद्ध कथा नागपंचमीशी जोडलेली आहे. राजा जनमेजय याने आपल्या वडिलांच्या मृत्यूचा सूड घेण्यासाठी नागवंशाविरोधात सर्पसत्र नावाचा यज्ञ सुरू केला होता. या यज्ञामुळे सर्व सर्प नष्ट होण्याच्या मार्गावर होते. तेव्हा आस्तिक ऋषीने हे यज्ञ थांबवले आणि सर्पांना वाचवले. ही घटना नागपंचमीच्या दिवशीच घडली होती, अशी मान्यता आहे. म्हणून या दिवशी सर्पांचे पूजन करून त्यांना मान देण्याची प्रथा सुरु झाली.

🛕 महाराष्ट्रातील पारंपरिक साजरी करण्याची पद्धत:

🧴 पूजाविधी:

• घरोघरी किंवा मंदिरात नागदेवतांची पूजा केली जाते.
• नागाच्या प्रतिमेला किंवा मूर्तीला हळद, कुंकू, दूध, फुले, अक्षता अर्पण केल्या जातात.
• काही भागात साक्षात सापांना दूध पाजले जाते (जरी यावर आधुनिक काळात मतभेद आहेत).

🖌️ घरावर नागाचे चित्र:

• घराच्या प्रवेशद्वाराजवळ किंवा अंगणात गोवर्‍यांनी (सजावटीच्या लाकडी लाट्यांनी) नागाचे चित्र काढले जाते.
• 

  छत्रपती शिवाजी महाराजाच्या काळात या प्रकारे प्रवेश व्दारावराच्या भिंतीवर तसेच मंदिरावर या प्रकारचे कोरीव काम करून त्यावर सर्प म्हणजेच नागांचे काम केले जात असत त्यावरून आपल्याला नागांचे महत्त्व समजून येते तुम्हाला या बद्दल काय वाटते

🙏 उपवास व व्रत:

• स्त्रिया व काही पुरुष उपवास करतात.
• संध्याकाळी पूजा झाल्यावर प्रसाद ग्रहण केला जातो.

🍛 खास जेवण:

• पुरणपोळी, पातोळे (आंब्याच्या पानात गूळ-खोबऱ्याची पोळी वाफवलेली), वरण-भात, भगर, ताक यांसारखे शुद्ध सात्विक अन्न तयार केले जाते.व ते अन्न केळीच्या पानावर प्रसाद म्हणून ग्रहण केले जाते पानावर जेवण म्हणजे फक्त अन्न खाणं नाही, तर एक अनुभव आहे – निसर्गाशी जोडलेलं, शुद्ध, पारंपरिक आणि आपल्या संस्कृतीचा भाग.

🌾 शेतकरी व नागपंचमी:

• महाराष्ट्रातील ग्रामीण भागात, विशेषतः शेतकरी निसर्गाचे, जमिनीचे व सापांचे रक्षण करण्यासाठी नागपूजन करतात.
• जमिनीला नांगरताना सर्पांचा नाश होऊ नये म्हणून या दिवशी जमिनीची खणखण बंद ठेवतात.

🏞️ विशेष ठिकाणी होणारे उत्सव:

. बेलदारवाडी (सांगली जिल्हा):

• इथे सजीव नागांची पूजा केली जाते. नाग सापडल्यास त्यांना दूध पाजून पूजा केली जाते.

. बेलापूर (अहमदनगर):

• येथे प्राचीन नागमंदिर असून, नागपंचमीला मोठा उत्सव भरतो.

⚠️ आधुनिक काळात बदल:

• सजीव साप पकडणे आणि त्यांचा वापर पूजेसाठी करणे वन्यजीव संरक्षण कायद्याने बेकायदेशीर आहे.
• त्यामुळे सापांचे चित्र, मूर्ती किंवा प्रतिमा यांचीच पूजा करण्यावर भर दिला जातो.

वैज्ञानिक दृष्टिकोन

नागपंचमी हा सण केवळ धार्मिक नाही, तर निसर्गरक्षणाशी देखील संबंधित आहे. सर्प हे निसर्गातील जैवसाखळीतील एक महत्त्वाचा घटक आहेत. ते उंदीर, मेंढक यासारख्या कीटकांचे नियंत्रण करतात, जे शेतीसाठी हानिकारक असतात. त्यामुळे नागांचे रक्षण म्हणजे पर्यावरणाचे संरक्षण होय.

✨ नागपंचमीचे प्रतीकात्मक महत्त्व:

• निसर्ग व प्राणी यांच्याशी सौहार्दपूर्ण संबंध ठेवणे
• सर्पदंश टाळण्यासाठी लोकमानसात जागरूकता निर्माण करणे 
• धार्मिक समजुतींमधून पर्यावरण रक्षणाचा संदेश

निष्कर्ष

नागपंचमी हा सण आपल्याला मानव आणि निसर्गातील सुसंवाद शिकवतो. सर्पप्रती आपली भीती दूर करून त्यांच्याविषयी आदर आणि समज वाढवणारा हा सण आहे. सर्पांना न मारता त्यांचे रक्षण करणे, हेच या सणाचे खरे संदेश आहे. त्यामुळे नागपंचमी केवळ पूजा-अर्चा नव्हे, तर निसर्गप्रेम आणि सहअस्तित्वाचे प्रतीक आहे.

सुभाषित

"सर्पो रक्षति रक्षितः।"
(अर्थ: जो सर्पाचे रक्षण करतो, त्याचे सर्प रक्षण करतो.)

या सुभाषिताचा संदेश अगदी नागपंचमीच्या अर्थाशी सुसंगत आहे — आपण जर निसर्गाचं रक्षण केलं, तर निसर्ग आपलं रक्षण करतो.

📜 शुभेच्छा संदेश (उदाहरण):

"सर्पदेवतांचे आशीर्वाद तुमच्यावर सदैव राहो.
सुसंवाद, शांती आणि समृद्धी लाभो.
नागपंचमीच्या हार्दिक शुभेच्छा!"

नागपंचमी कहाणी काय आहे ते नक्की पहा   Video शब्दावर क्लीक करून तुम्ही व्हिडीओ पाहू शकता

"तुमचं नागपंचमीचं अनुभव काय आहे? खाली कॉमेंटमध्ये जरूर सांगा!"